ئەو شەڕانەی ساڵی داهاتوو جیهان بەخۆوە سەرقاڵ دەکەن
ئەو شەڕانەی ساڵی داهاتوو جیهان بەخۆوە سەرقاڵ دەکەن
سەنتەری توێژینەوەی ڕووگە
ژمارەی شەڕە چەکدارییە چالاکەکان لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا بە شێوەیەکی بەرچاو زیادی کردووە. زۆربەیان بە شێوەیەک کوشندە بوون. بەڵام ململانێی دیکەش هەیە کە هێشتا نەگەیشتوونەتە قۆناغی توندوتیژی ئاشکرا، بەڵام ئەگەر ئاڵۆزتر ببن، ناوچەکە و جیهان تووشی گۆڕانکاری دەکەن.
چین و تایوان:
ئایا شی جینپینگ سەرۆک کۆماری چین هەوڵدەدات میراتێک تۆمار بکات؟ سەرکردەکانی چین چاویان لە شەڕی ڕووسیا و ئۆکرانیا بووە و ڕەنگە هەندێک وانەیان سەبارەت بە سەختییەکانی داگیرکردنی خاک وەرگرتبێت. بەڵام نایەکسانییەکی زۆری هێزی سەربازی نێوان چین و تایوان بەو مانایەیە کە ئەگەر پشتیوانی ئەمریکا بۆ ئەو دوورگەیە لاواز بێت - یان تێچووی ئابوریی دەستدرێژی کەم بێتەوە - ڕەنگە پەکین خواستی جوڵەی نوێی لە سەر بێت. بۆ ئێستا ئەگەری گەمارۆدان زیاترە لە داگیرکردنی ڕاستەوخۆ؛ هەرچەندە تەنانەت ئەوەش مەترسی گەورەی لەسەرە، لەوانەش دەستێوەردانی سەربازی و تۆڵەسەندنەوەی ئابوری لە لایەن ئەمریکا و هاوپەیمانەکانییەوە.
هیندستان و پاکستان:
دوو دوژمنە ئەتۆمییە ماوە درێژەکە لەم دواییانەدا لە لێواری ململانێیەکی کوشندەدابوون - بەڵام ڕەگ و ڕیشەی بنەڕەتی ئەو گرژییە چارەسەرنەکراون. لە مانگی نیسانی ساڵی 2025 هێرشێک لە هیندستان کە بووە هۆی کوژرانی 26 گەشتیار، توندترین قەیرانی لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا لێکەوتەوە، هێرشی سنووربەزاندن و کوژرانی زیاتر لە 50 کەس بە درێژایی هێڵی کۆنترۆڵ لە کشمیر پێش ڕاگەیاندنی ئاگربەست، ئاڵۆزییەکەی زیاتر کرد. لە پاکستان هەوڵی چەسپاندنی هێزی سەربازی دەدرێت و گەشەی ئابوری خێرای هیندستانیش خەریکە بۆشایی سەربازی ئاسایی فراوانتر دەکات. بە هۆی ئەوەی یەک لە سەر پێنجی دانیشتووانی جیهان لەم دوو وڵاتەدا دەژین، پاراستنی ئاشتی لە ساڵی 2026دا گرنگییەکی سەرەکی هەیە.
ڕووسیا و ئۆکرانیا:
ئێستا مەزەندە دەکرێت زیانی گیانی ڕووسیا لە زیانەکانی ئەمریکا لە شەڕی جیهانی دووەمدا زیاتر بووە. هێزەکانی ڕووسیا تا مانگی کانوونی یەکەمی 2022 تەنها 1.3%ی خاکی زیادەی ئۆکرانیایان گرتووە. ئەم حیساباتە پیشاندەری ئەوەیە کە ساڵی 2026 دەبێت چاوەڕوانی شتی نوێ بین.
بەڵام دوو سیناریۆی دیکەش ئەگەری هەیە:
• داڕمانی هێڵی پێشەوەی ئۆکرانیا یان هەڵوەشانەوەی حکومەتی ئۆکرانیا، بە یارمەتی تێکدانی کرێملین.
• داڕمانی ئابوری ڕووسیا لە ئەنجامی ئەو هێرشە ئاسمانییانەی کە پیشەسازی نەوتی ڕووسیا پەکدەخەن.
هەریەک لەم دوو دەرئەنجامانە کاریگەرییەکی گەورەی لە سەر ئەورووپا و جیهان دەبێت.
ئیسرائیل و حەماس:
ئایا ئاگربەستە لاوازەکە بەردەوام دەبێت؟ غەززە وێران بووە، دەیان هەزار کەسیش گیانیان لەدەستداوە. هێزەکانی ئیسرائیل تا ئێستا نیوەی خاکەکەیان کۆنترۆڵ کردووە و حەماسیش هێشتا چەک داماڵینی نەکردووە. هەردوولا یەکتریان تۆمەتبار کردووە بە پێشێلکردنی دوایین ئاگربەست، کە لە مانگی تشرینی یەکەمدا دانوستانیان لەسەر کردووە. لە گەڵ ئەوەشدا هیوایەک هەیە، ئەگەر ترەمپ پابەند بێت بە پلانی ئاشتییەکەیەوە و لایەنە شەڕکەرەکان هاوکاری بکەن. ئەگەر هێزێکی ئاشتیپارێزی نێودەوڵەتی پێکبهێنرێت، دواجار دەکرێت ئاوەدانکردنەوە بە قەبارەیەکی گەورە دەست پێبکات و خەڵکی ئاوارەبووی غەززە دەتوانن بگەڕێنەوە بۆ ئەوەی کە لە ماڵەکانیان ماوەتەوە. هێشتا ئەگەری زۆرە دەرئەنجامەکە تاریکە بوونی هەبێت: خاکێکی دابەشکراو، ئازارەکانی فەڵەستینییەکان و پەرەسەندنی توندووتیژییەکان.
کۆنگۆ و ڕواندا:
دەیان ساڵە گرژییەکان لە سەر ململانێی نەتەوەیی و سامانی کانزایی ڕۆژهەڵاتی کۆنگۆ هەڕەشەی پەرەسەندنی شەڕی تەواو دەکەن. ڕواندا لە ژێر سەرپەرشتی دیکتاتۆرەکەیدا، پاوڵ کاگامێ، لە ساڵی 2025دا یاخیبووانی M23ی پڕچەک و پێدوایستییەکانی بۆ دابین کرد، ئەوانیش شاری سەرەکی گۆمایان گرت و ڕواندا خۆی هێزی سەربازی نارد بۆ ئەوەی دڵنیابێت. ناوچەی ئۆپەراسیۆنەکانی M23 لە کۆنگۆ بە نزیکەیی دوو هێندەی ناوچەی ڕواندایە - بە وەکالەت - و ڕێکەوتنە ناسکەکەی کۆشکی سپی لە نێوان کاگامێ و سەرۆکی کۆنگۆ فیلیکس تشیسێکێدی ئەم ناوچانەی لەخۆنەگرتبوو. هەروەها هێزەکانی ئۆگاندا بوونی خۆیان لە کۆنگۆ زیاد کردووە - وەک " هاوبەشێکی ئەمنی " بۆ حکومەتی لاوازی کۆنگۆ - چونکە ترسیان لە M23 هەیە کە شەڕی هاوپەیمانە ناوخۆییەکانی دەکات. زێڕ بەشێکە لە پاڵنەرەکە: ڕواندا کە یەدەگی کەمی هەیە، بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر بووەتە هەناردەکاری سەرەکی زێڕ. هەروەها سەرچاوەکانی وەک نەوت، غاز و کانزاکانی وەک کۆبالت - کە پێویستە بۆ درووستکردنی پاتری- ڕۆڵیان هەیە.
سودان:
هێزە چەکدارەکانی سودان (SAF) و هێزەکانی پشتیوانی خێرا (RSF) لە شەڕێکی تونددا گیرۆدە بوون. هێزی ئاسمانی ئەمریکا بەشێکی زۆری ناوچەی دارفۆر و ڕۆژئاوای سودان کۆنترۆڵ دەکات، لە کاتێکدا هێزی ئاسمانی ئەمریکا پایتەخت و ناوچەکانی ڕۆژهەڵاتی سودان بەدەستەوەیە. ملیۆنان هاوڵاتی سڤیل هەڵدێن و بەشێکی زۆریان لە برسێتیدا دەمرن. شەڕەکە - گەورەترین قەیرانی مرۆیی ئەفریقا - پێدەچێت بەردەوام بێت، بە لەبەرچاوگرتنی پشتگیرییەکانی میسر بۆ SAF، پشتگیرییەکانی ئیمارات بۆ RSF و بەشداریکردنی زلهێزەکانی دیکەی ناوچەکە (ئیمارات ئەمە ڕەتدەکاتەوە). بەڵام ئەگەر لایەنگرانی هەردوو لایەن عەقڵانی بن، گرێبەستێک ئەگەری هەیە - و تەنانەت دەتوانێت قازانجێکی زۆری هەبێت. بۆ نێوەندگیرییەکی گەورە بەرژەوەندیخوازێکی وەک دۆناڵد ترەمپ، سودان هەم سەرچاوەی دەوڵەمەندی هەیە (زێڕ، نەوت و کەنارواێکی ستراتیژی) و هەم دەرفەتێکی هەیە بۆ کۆتاییهێنان بەو ململانێیەی کە ڕەنگە کوشندەترین ململانێی چالاکانەی جیهان بێت.
ڤەنزوێلا:
لە گەڵ گرنگیدانی نوێی ئیدارەی ترەمپ بە بواری ئاسایش، ئەمریکا هێزەکانی لە کەناراوەکانی ڤەنزوێلا کۆدەکاتەوە، مەشقە سەربازییەکان فراوانتر دەکات و هێرش دەکاتە سەر ئەو بەلەمە بچووکانەی کە بانگەشەی ئەوە دەکات قاچاخی ماددە هۆشبەرەکانن. ڕەنگە ئامانجی کۆتایی خێراکردنی کۆتاییهاتنی دەسەڵاتی نیکۆلاس مادۆرۆ بێت - هەرچەندە ڕادەی ئامادەبوونی هێزەکانی ئەمریکا ڕوون نییە. ئەگەری هێرشی ئاسمانی زیاترە لە داگیرکردنی خاک. تەنانەت ڕەنگە ترەمپ هێزی تایبەتیش بنێرێت ئەگەر دەرفەتێکی بۆ گرتن یان کوشتنی مادۆرۆ ببینێت. مادۆرۆ دوژمنی کەمی نییە. لەم دواییانەدا بانگەشەی درێژخایەنی ڤەنزوێلا بۆ دوو لە سەر سێی خاکی گویانا - ناوچەی ئێسکیبوکۆی دەوڵەمەند بە نەوت، پەرەی بە گرژییەکان داوە. سەرەڕای فەرمانەکانی دادگای نێودەوڵەتی بۆ خۆبەدوورگرتن، ڤەنزوێلا لە مانگی ئایاری 2025 هەڵبژاردنی نایاسایی پارێزگاری بۆ " گویانا ئێسکیبوکۆ " ئەنجامدا و کارگێڕێکی بۆ خاکێک هەڵبژارد کە کۆنترۆڵی ناکات. بەڵام ئێستا هەر کارێکی ڤەنزوێلا دژی گویانا بە دڵنیاییەوە دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی ڕووبەڕووبوونەوە لە گەڵ ئەمریکا.
